Diş Anatomisi ve ayırt edici özellikleri

Anatomik yapılar

Taç ya da kuron terimi iki şekilde de kullanılabilir. Bir dişin anatomik kuronu mine sement sınırı ya da dişin "boynu" üzerindeki alana işaret eder.[6] Tamamen mine ile kaplıdır. "Klinik kuron" terimi ise ağız içerisindeki görünen dişin herhangi bir parçasını anlatmak için kullanılabilir ama kural olarak yalnızca "kuron" anatomik kuronu anlatır. Kuron dentin yapılıdır ve içerisinde pulpa odası bulunur. Kuron diş sürmeden önce kemik ile çevrilidir ama diş sürmesi gerçekleştikten sonra anatomik olarak normal ve klinik olarak sağlıklı bir ağızda kuron genellikle tamamen görünürdür.

Anatomik kök mine sement sınırı altında bulunur ve sement ile kaplıdır. Klinik kök ise dişin ağızda görünmeyen herhangi bir bölümüne denebilir. Benzer şekilde, çoğu zaman anatomik kök kastedilir. Dentin içerisinde pulpa odası bulunan kökün çoğunun yapısına katılır. Bir dişin bir ya da daha fazla sayıda kökü olabilir. Köpek dişlerinin ve birçok küçük azının, maksiller birinci küçük azı hariç, tek kökü vardır. Maksiller birinci küçük azının ve mandibular azıların genellikle iki kökü vardır. Maksiller azıların genellikle üç kökü vardır. Diş kemik içerisinde bir tutturucu yapı ile desteklenmiştir. Bu yapıya periodonsiyum denir ve kök ile ilişki içerisindedir.

Yüzeyler

Yanak veya dudak tarafına bakan yüzeylere fasial yüz ve dil tarafına bakan yüzeylere lingual yüz denir. Fasial yüzler bukkal (arka dişlerde yanağa bakan) ve labial (ön dişlerde dudağa bakan) olarak iki alt gruba ayrılır. Lingual yüzeyler, sert damağın arkasında bulunan maksiller dişler için palatal yüzey olarak da tanımlanabilir.

Çiğnemede görev alan yüzeyler ön dişler için insizal arka dişler için oklüzal olarak bilinir. Kuron ve kök sınırında yer alan yüzeylere servikal, dişin apeksinin yakınlarında yer alanlara ise apikal denir. Apeksi (dişin kökünün ucunu) saran dokuya periapikal doku denir. Mezial ve distal kelimeleri de tanımlamalarda kullanılır. "Mezial" yüzün orta hattına yakın yüzü işaret eder. Yüzün orta hatta gözlerin tam ortasından başlayıp burundan aşağı inen ve iki orta kesici dişin ortasından geçen dikey eksene denir. Orta hattan uzakta olan yüzeyler distal yüz olarak tanımlanır.

Dişlerin ayırt edici özellikleri

Kesiciler

Kesiciler ön dişlerdir ve üst arkta 4 adet, alt arkta 4 adet olmak üzere toplamda 8 adet kesici bulunur. Çiğneme sırasında besinleri kesme işlevi görür. Bu dişlerde tüberkül bulunmaz. Onun yerine yemek yerken kullanılan dişin bir yüzeyi olan insizal sırt ya da kesici kenar bulunur. Benzer olsalar da süt ile kalıcı kesiciler arasında birkaç küçük fark bulunur.

Maksiller orta kesici

Maksiller orta kesici dişler ağzın ön kısmında üstte ve ortada bulunduklarından en görülür dişlerdir ve maksiller yan kesici dişlerin mezialine yerleşmişlerdir. Süt maksiller orta kesicinin ortalama boyu 16 mm, kuron boyu 6 mm ve kök boyu 10 mmdir.[14] Kalıcı maksiller orta kesici dişe kıyasla, kök - kuron boyu oranı süt dişte daha büyüktür. Kuronun meziodistal çapı, servikoinsizal çapından daha büyüktür böylece labial bakış açısından diş boyuna kıyasla daha geniş gözükür.

Kalıcı maksiller orta kesici diş herhangi bir ön dişe göre meziodistal olarak en geniş diştir. Komşu yan kesiciden daha geniş olmakla birlikte labial yüzeyi pek dışbükey değildir. Sonuç olarak, orta kesici en çok dikdörtgen ya da kareye benzeyen diş denilebilir. Mezial insizal kenarı, distal insizal kenarından daha keskindir. Bu diş ağza ilk sürdüğünde, insizal kenarında üç yuvarlak özellik görülür bunlara mamelonlar denir.[15] Mamelonlar minenin sürtünme sebebiyle aşınmasıyla birlikte kaybolur.

Maksiller yan kesici

Maksiller yan kesici, maksiller orta kesicinin distaline yerleşmiştir ve iki maksiller kaninin mezialindedir.

Mandibular orta kesici

Mandibular orta kesici çenede yüzün orta hattının hemen yanına konumlanmıştır. Her iki mandibular yan kesicinin mezialindedir.

Mandibular yan kesici

Mandibular yan kesici her iki mandibular orta kesicinin distaline ve kaninlerin mezialine yerleşmiştir.

Köpek dişi (kanin)

Her iki maksiller ve mandibular kanin için ağzın "köşe taşı" denir çünkü orta hattan üç diş uzağa yerleşirler ve azılarla kesicileri birbirinden ayırırlar. Kaninlerin konumu aynı zamanda çiğneme sırasında azılar ve kesiciler arasında tamamlayıcı görevi görerek çift-fonksiyonluluğunu da yansıtır. Bununla beraber kaninlerin en işlevsel görevi besinleri parçalamaktır. Kaninlerde yalnızca bir adet tüberkül bulunur ve etobur hayvanlardaki prehensil (kavrayıcı) dişlere benzerler. Benzer olsalar da küçük farklar bulunur.

Maksiller kanin

Maksiller kanin, maksiller yan kesicilerin distalinde ve maksiller birinci premoların (küçük azının) mezialinde yerleşmiştir. Kök apeksinden insizal kenara olan toplam uzunluk bakımından ağızdaki en uzun diştir.

Mandibular kanin

Mandibular kaninler yan kesicilerin distalinde mandibular birinci premolarların mezialinde konumlanmıştır.

Küçük azı (premolar)

Premolarlar kaninlerin distalinde molarların (azıların) mezialinde bulunurlar. Birinci ve ikinci olmak üzere iki alt gruba ayrılırlar. İşlevleri değişiklik gösterebilir. Süt premolarlar yoktur. Süt dişlerinde premolar görevi gören dişler süt molarlardır.

Maksiller birinci premolar

Maksiller birinci premolar, maksiller kaninlerin distalinde maksiller ikinci premoların mezialinde yerleşmiştir. Bu premoların işlevi, çiğneme esnasında temel hareketlerden olan besinleri parçalama görevi bakımından kaninlere benzerdir. Maksiller birinci premolarlarda iki adet tüberkül bulunur ve bukkal tüberkül etobur hayvanlardaki prehensil dişlere benzeyecek kadar keskindir. Servikal üçlüsünde köke doğru genişleyen ayırt edici bir içbükeylik vardır.[16] Maksiller birinci premolarların kökü ikiye çatallanır ve bu çatallanmaya bifurkasyon denir.

Maksiller ikinci premolar

Makisller ikinci premolar, maksiller birinci premoların distalinde ve maksiller birinci moların mezialinde konumlanmıştır. Bu premoların işlevi, çiğneme esnasındaki temel hareketlerden olan öğütme görevi bakımından molarlar ile benzerdir. Maksiller ikinci premolarda iki tüberkül bulunur ancak her ikisi de maksiller birinci premolarlardakinden daha az keskindir.

Mandibular birinci premolar

Mandibular birinci premolar, kaninlerin distalinde ve mandibular ikinci premolarların mezialine yerleşmiştir. Bu premoların işlevi, çiğneme esnasındaki temel hareketlerden olan parçalama bakımından kaninler ile benzerdir. Mandibular birinci premolarların iki tüberkülü vardır. Bukkal yüzdeki büyük ve keskindir. Lingual yüzdeki tüberkül küçük ve işlevsiz olduğundan çiğneme sırasında etkili değildir bu sebeple mandibular birinci premolar küçük bir kanine benzetilebilir.

Mandibular ikinci premolar

Mandibular ikinci premolar, mandibular birinci premoların distalinde ve mandibular birinci moların mezialine yerleşmiştir. Bu premoların işlevi çiğneme esnasında mandibular birinci molara yardımcı olmaktır. Mandibular ikinci premoların üç tüberkülü vardır. Bukkal yüzdeki tüberkül daha büyüktür. Lingual tüberküller gelişmiş ve işlevseldir yani çiğneme esasında yardımcı görev görürler. Bu sebeple mandibular birinci premolar küçük bir kanine benzerken mandibular ikinci premolar daha çok birinci molara benzer.

Azı (molar)

Molar dişler ağzın en arkasındaki dişlerdir. İşlevleri çiğneme esnasında besini ezmek ve öğütmektir. Tüberkül sayıları insanlara ve dişe göre değişse de görünüşleri benzerdir. İşlevleri benzer olsa da kalıcı molarlar ile süt molarlar arasında çok büyük farklar vardır. Kalıcı maksiller molarların en üstün dişler olduğu düşünülmektedir. Her ne kadar ismi "molar" olsa da süt molarların arkasından kalıcı "premolarlar" gelmektedir. Üçüncü molarlar yaygın olarak yirmi yaş dişi olarak bilinir.

Maksiller birinci molar

Maksiller birinci molar, maksiller ikinci premoların distalinde ve maksiller ikinci moların mezialinde bulunur. Genellikle maksiller molarda ikisi bukkal ikisi palatal yüzeyde olmak üzere dört adet tüberkül bulunur. Çoğu zaman dişin meziolingual yüzünde beşinci bir tüberkül olan Carabelli tüberkülü bulunur.

Maksiller ikinci molar

Maksiller ikinci molar, maksiller birinci moların distalinde ve maksiller üçüncü moların mezialinde bulunur. Süt dişlerde maksiller ikinci molar diş ağızdaki son diş olduğundan bu cümle yalnızca kalıcı dişler için doğrudur. Süt maksiller ikinci premolar oblik sırta sahip olması en muhtemel diştir. İkisi bukkalde ikisi palatalde olmak üzere maksiller molarlarda dört adet tüberkül vardır.

Maksiller üçüncü molar

Maksiller üçüncü molar, maksiller ikinci moların distalinde yerleşmiştir ve arkasında başka bir diş yoktur. Süt dişlerde maksiller üçüncü molar yoktur. Maksiller molarlarda genellikle ikisi bukkalde ikisi palatalde olmak üzere dört tüberkül olur ancak bu diş için o kadar çok çeşitlilik söz konusudur ki yapılan herhangi bir spesifik üçüncü molar tanımlaması tümü için geçerli olmayacaktır.

Mandibular birinci molar

Mandibular birinci molar, mandibular ikinci premoların distalinde ve mandibular ikinci moların mezialinde konumlanmıştır. Mandibular arkta bulunur ve maksiller birinci molar ile maksiller ikinci premolara karşı kapanır. Bu düzen Sınıf I oklüzyon olarak bilinir. Genellikle beş adet iyi gelişmiş tüberkülleri bulunur ve bunların ikisi bukkalde ikisi lingualde ve biri distaldedir.

Mandibular ikinci molar

Mandibular ikinci molar, mandibular birinci moların distalinde ve mandibular üçüncü moların mezialindedir. Süt dişlerde mandibular ikinci molar ağızdaki son diş olduğu için bu yalnızca kalıcı dişler için doğrudur. Mandibular birinci molara göre bireyler arasında daha fazla çeşitlilik olsa da mandibular ikinci molarlarda ikisi bukkalde ikisi lingualde olmak üzere dört tüberkül bulunur.

Mandibular üçüncü molar

Mandibular üçüncü molar, mandibular ikinci moların distaline yerleşmiştir ve daha arkasında bir diş bulunmamaktadır. Süt dişlerde mandibular üçüncü molar yoktur. Bu diş için çok fazla sayıda çeşitlilik olduğundan yapılan herhangi bir spesifik üçüncü molar tanımı her diş için geçerli olmayacaktır.

KAYNAKÇA :

ALINTIDIR : Vikipedia ; Bağlantıya gitmek için tıklayınız.